Şimdi, bu başlık ilk defa duyan bazıları için ‘hopaşinanay, zımtrinay, tinanay, tinanay’ ya da ‘Hülooğgğg’ kıvamında gelebilir. Bu arkadaşlara Bodrum veya Alaçatı civarında, bir gece kulübünde (veya bir kaç kapı yaparak) hatta, sabaha doğru işkembe çorbası uygundur…
Başlıktaki kelimelere çok yıllar önce bir Tenten macerasında rastlamıştık. ‘Tenten Kongo’da’ isimli olsa gerek. Tenten her zamanki ekürisi ile etkin, yetkin ve becerikli engel tanımaz bir şekilde nehirde bir kayıktaydı. Yerel ekip kimisi bagajlarını kafasında taşırken ve bir kısmı da kürekleri çekerek ‘Lumummba, Çombe Kasawubu’ diye bir nakarat tutturmuşlar gidiyorlardı. Dubulve harfine ilk defa rastlamaktan mı, yoksa kelimelerin ritmi mi aklıma kazımış yıllar boyunca.
Sonra nasıl mı denk geldik. Kaptanın şiirinde tabii ki:
iki zenci öğrenci ağızları kalabalık
düşlerinde nazlı muz ağaçları hurmalıklar
gözlerinde patrice lumumba’nın gözlükleri var
Patrice Émery Lumumba (1925 -1961) Kongo yani orta Afrika’nın en geniş bölgesinde misyoner okullarında tahsil görmüş rahiplik ve gazetecilikten sonra, sendikacılık yapmış ve politikaya atılmış. Kurduğu Kongo Ulusal hareketi, ilk seçimde büyük çoğunlukla iktidara geliyor. Malum, iki Kongo’dan büyük olanı Belçika sömürgesidir, hatta adı Congo Free State diye geçer. Akıllara ziyan bir tarihçesi var, başka bir sefer yazarız. Nasıl vicdansızca sömürüldüğü, nasıl insanların doğrandığı; boşverin şimdi, yaz günü keyfimizi kaçırmayalım… Küçük bir kabileden olan Lumumba, Protestan ve Belçika vatandaşı olmasına rağmen, Kongo’nun hürriyetini, egemenliğini, sömürge konumundan çıkarak kendi kaynaklarını kendi yöneten bir hükümet, bir devlet hedefliyor. Ülkesinin etnik yapısı ve Belçika’nın 2. Leopold’dan bu yana nasıl kıtanın göbeğine, daha doğrusu böğrüne yerleştiğini görüyoruz. Kasawubu, yapılan seçimlerde Lumumba ve partisinin çok yüksek oy almasına rağmen büyük bir kabileden geldiği için Cumhurbaşkanı oluyor, yani anlaşılan zir zoraki koalisyon. Fakat hükümet ancak üç ay dayanıyor. Tek amacı egemenlik olan Afrika Milliyetçiliğinin ve sömürgeciliğin baş düşmanı Birleşmiş Milletler’den yardım istiyor. Yarım yamalak yardım kendisini ve rejimi koruyamayınca, Sovyetler Birliği’nden yardım istiyor. Soğuk savaşın göbeğinde böyle bir şeye kalkışınca tabii ki, Afrika’nın Castro’su ilan ediliyor. Şarkıdaki Çombe ise aslında bir müttefik filan değil, o Kasawubu ile birlikte Belçika’lıların desteği ve silahlandırması ve yönetmesi ile Lumumba devriliyor ve zulüm, işkence altında öldürülüyor. Bu ikili sonra Mobutu tarafından alaşağı ediliyor, ve 1997’ye kadar ülke idaresi bu şekilde devam ediyor.
Patrice Lumumba'nın hayatı (1925 - 1960) İngilizce
Şimdi nereden nereye geldik: Lumumba, Çombe, Kasawubu; aslında Çar, Lenin, Trotsky veya ne bileyim Esad, Trump, Putin gibi isimler. Bize elli, altmış yıllık çağrışımlar. Bir çizgi roman bir Atilla İlhan şiiri, ve bir müzayede lotu (yani Tenten) vasıtası ile günümüze kadar zihnimde taşınmış. Normal mi, Vallahi siz karar verin. Ama bitmedi, asıl mevzuuya şimdi geliyoruz. 2002’de Belçika hükümeti Lumumba’nın devrilmesinde devlet olarak ciddi faaliyet gösterdiklerini, karşı güçlere önemli destek verdiklerini açıkladı, ve özür diledi. Ha, bir de unutmadan, zamanı dolduğu için açıklanan CIA belgelerinde, bizzat zamanın başkanı Eisenhower’in bu adamcağıza suikast yapılması emrini verdiği, ‘Afrika’da bir Castro asla istemedikleri’nin kayıtları çıktı. Suikaste gerek kalmıyor, yanlış hatırlamıyor isem zehirli iğne ile öldürme planı iptal ediliyor. Kayıtlardaki ‘Joe from Paris’ zehirli iğne ekipmanını olduğu gibi Kongo nehrine atıyor. Unutmadan, ülkenin adı 1971-1997 arasında Zaire oluyor. Leopoldsville isimli başkenti Kinşasa oluyor.
Bir ara 19. yüzyıl sonunda fildişi ve kauçuk için Belçika’lıların; 20. yüzyılda herkesin petrol uranyum ve saire için bu insanlara ettiklerini yazarız.