Paris, MS. 62
Bu hafta Orta Çağ yazmalarını süsleyen illüstrasyonlara geri dönüyoruz. Konumuz yine hayvanlar ama bu sefer kediler kadar sevmediğimiz, evcil olmayan, hatta bahçelerimizdeki yeşillikleri korumak için çok çaba sarf ettiğimiz bir hayvanın, salyangozun Orta Çağ el yazmalarındaki temsilinden bahsedeceğiz. Genelde yazmaların “marginalia” denen kısımlarında bulunan salyangoz illüstrasyonları birçok araştırmacının dikkatini çekmiş. Özellikle 1290 ile 1325 yılları arasında popüler olan salyangoz illüstrasyonları arasında özellikle bir tür var ki çoğu araştırma bu konuya odaklanmasına rağmen hala tam olarak ne anlama geldikleri bilinmiyor: Salyangozların şövalyelerle düelloları. Bir salyangozun ve şövalyenin düellosunu resmeden bu illüstrasyonlarda bazen şövalye yeniliyor, bazen yeniyor, bazen salyangoz şövalyenin boyutunda resmediliyor ya da tam tersi şövalyenin ayaklarının altında minicik olarak görünebiliyor.
Knight v Snail II: Battle in the Margins (from the Gorleston Psalter, England (Suffolk), 1310-1324, Add MS 49622, f. 193v.
Dediğimiz gibi, birçok araştırmacı bu birbirine denk olmayan ikilinin düellosunun ne anlama gelebileceğini sorgulamış. Bu konuya dair yazılmış ilk kaynaklardan “The Snail in Gothic Marginal Warfare” makalesinde Lilian Randall salyangozların Lombardları sembolize ettiğini öne sürmüş. Bildiğiniz gibi Lombardlar İtalya’yı istila etmiş bir kavimdir. 772’de Charlemagne döneminde yenilip krallıklarını kaybettikten sonra Lombardlar krallık olarak tarih sahnesinden silinmişlerdir. Ancak Avrupa’da yaşamaya devam eden Lombardlar tefeciliğe bulaşmışlar. Randall, salyangozlar imgesinin o dönemin insanlarının Lombardlara karşı olan hislerini ifade eden küçültücü bir sembol olabileceğini söylemekte. Ancak Sarah Biggs’in belirttiği üzere bu açıklama şövalyelerin neden genellikle yenilen tarafta olduğunu ya da bu illüstrasyonların çoğunlukla tarihi olmayan metinlerde popüler olduğunu açıklamıyor.
Revenge of the Snail (from the Smithfield Decretals, southern France (probably Toulouse), with marginal scenes added in England (London), c. 1300-c. 1340, Royal MS 10 E IV, f. 107r)
Randall’ın öne sürdüğü diğer bir fikir ise bu çizimlerin mizahi olduğu, komik olanın salyangozun içinde saklanabildikleri kabuklarının olması ve bu kabukların da sanki zırh gibi algılanabileceğiydi. Aslında bu temsillerin bir çeşit tamamen zırhlı şövalyelerin parodisi olduğunu ileri sürüyor. Bunların yanı sıra, salyangozların şövalyelere karşı savaşını, fakir halkın aristokrasiye karşıtlığı olarak yorumlayan araştırmacılar da var. Salyangozların neyi ya da neleri temsil edebileceği tartışmaları yalnız şövalyelerle olan karşılaşmalarına odaklanmıyor zira çok farklı şekilde resmedilmiş birçok salyangoz yazmaların marginalialarında görülebilir. Mesela aşağıdaki kedi-salyangoz (?) gibi:
BL MS Stowe 17, fol. 185r
Mesela 1850’de. Comte de Bastard, salyangozun dirilişi temsil ettiğini öne sürmüş. Nedeni ise incelediği iki yazmada salyangoz figürlerinin Lazarus minyatürlerinin hemen yanında olmasıymış. Salyangozun doğrudan kendi kimliğinin hedef alındığı, bahçeleri talan eden bir sürüngen olması sebebiyle yazmalarda temsil edilmiş olabileceği, sosyal basamaklarda yükselmeye çalışan şan, şöhret, makam meraklılarına bir gönderme olabileceği ve hatta kadın cinselliğinin temsili olabileceği diğer öne sürülen ilginç tezler arasında. Ancak hala neden salyangoz illüstrasyonlarının bu kadar popüler olduğunu ya da bu çizimlerin ne anlama geldiğine dair kesin bir bilgi bulunmamakta. Mesela bu insan-salyangozu nasıl açıklayabiliriz ki?
Verdun, Bibliothèque municipale, MS 107, fol. 97r
Ya da müzik icra etmek veya müzikten keyif almak bizlerin de hakkı diyen bu maymun ve onu huşu içinde dinleyen bu müziksever salyangoz illüstrasyonunu nasıl açıklayabiliriz?
Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 3, fol. 33v
Sonuç olarak, bugün salyangoz illüstrasyonlarının neden bu kadar yaygın olduğunu, ne anlama geldiklerini hatta herhangi bir anlamları olup olmadığını dahi bilmiyoruz. Bu yüzden başlığımızdaki sarmal imge yalnız salyangozların kabuğuna bir gönderme değil, gerçekten de bu imgenin anlamını bulmak, işin içinden çıkmak mümkün değil. Yazıyı sonlandırmadan evvel buyrun son bir salyangoz illüstrasyonu sayesinde Orta Çağ’daki katiplerin hayal gücüne bir kez daha hayran olalım. Hem de bu sefer salyangoz-insan, aslan üstündeki bir tavşana karşı(?):
Kaynak makaleye ulaşmak için tıklayınız.
Daha fazla salyangoz illüstrasyonu görmek için tıklayınız.
E bir de bu mevzunun keyifli bir videosunu izleyeyim diyorsanız, tıklayınız.